رزمایش مشترک روس-تاجیک؛ چرا دوشنبه نگران است؟

برای درک بهتر نگرانی دوشنبه و به تبع آن روسیه، باید مروری داشته باشیم به حملات تروریستی اخیر در منطقه و نسبت آن با کشور تاجیکستان، قطعات پازل را جا به جا کنیم و اوضاع شمال شرق را بررسی نماییم

اخیراً نیروهای روسیه و تاجیکستان در مناطق مرزی با افغانستان رزمایش مشترکی برگزار کردند. هدف از این رزمایش آمادگی برای تهدیدات «تروریستی ناشی از افغانستان» خوانده شده است که از چند سال به این طرف مرتباً از سوی روسیه و برخی کشورهای آسیای میانه از جمله تاجیکستان برجسته می‌شود. پازل تهدیدات تروریستی از مبدا افغانستان به اندازه کافی بغرنج و پیچیده است که نهادهای اطلاعاتی را به تکاپو بیندازد، اما این موضوع در نسبت با روسیه و آسیای میانه حتی پیچیده تر هم می‌شود؛ زیرا به نظر می‌رسد که تاجیکستان در مجاورت ولایت بدخشان «کرم چاله» دم دست گروه‌های تروریستی برای رسیدن به مسکو و پکن است. از این جهت نیز باید به مسئله توجه کرد که تاجیکستان دارای مرز جئو استراتژیک با افغانستان است که این کشور کوهستانی را به گذرگاه مطمئن تروریزم مبدل می‌کند.

اما برای درک بهتر نگرانی دوشنبه و به تبع آن روسیه، باید مروری داشته باشیم به حملات تروریستی اخیر در منطقه و نسبت آن با کشور تاجیکستان، قطعات پازل را جا به جا کنیم و اوضاع شمال شرق را بررسی نماییم. در نخست ولی ذکر این نکته الزامی است که منهای مواضع دولت تاجیکستان، گروه داعش از چند سال به این طرف روی این کشور سرمایه گذاری کرده است. این پدیده زمانی از ژرفا به سطح می‌آید که به عاملان حملات تروریستی در کرمان ایران و مسکو دقیق شویم.

گروه داعش یکی از جریان‌های تروریستی فراملی است که به صورت مرموزی از عراق و سوریه به شرق افغانستان انتقال داده شد. این گروه خواستار ایجاد خلافت اسلامی به سبک و سیاق صدر اسلام است و در این راستا هیچ مرز ملی را به رسمیت نمی‌شناسد. باری، یکی از چهره‌های برجسته امنیتی غرب هنگامی که داعش تازه در افغانستان اعلام موجودیت کرده بود، صراحتاً گفت که این پروژه یک برنامه درازمدت است و هدف آن آسیای میانه می‌باشد. در آن زمان این مقال کمی مضحک به نظر می‌رسید، اما سیر حوادث و رخدادها نشان داد که پروژه داعش دقیقاً روی حیاط خلوت روسیه متمرکز است. تاجیکستان که کشوری سکولار است، تجربه جنگ‌های داخلی را در کارنامه دارد و موقعیت خود را در بازی‌های بزرگ به خوبی درک می‌کند؛ زیرا از زمان دهه ۹۰ میلادی که جنگ داخلی این کشور متوقف شد، موجی از نارضایتی دینی ایجاد کرده است. از این رهگذر دوشنبه می‌داند که هرگروه تروریستی به سادگی می‌تواند از شهروندان مذهبی سرخورده این کشور سرباز گیری کند، به ویژه این که انصارالله به عنوان یک گروه رادیکال موجودیت دولت حاکم بر این کشور را به رسمیت نمی‌شناسد.

افزون بر این، موقعیت جغرافیایی و کوهستانی بودن تاجیکستان که کوره‌ راه‌های امن و مطمئن برای ترافیک تروریزم و مواد مخدر فراهم می‌کند، عامل دیگر نگرانی تاجیکستان است؛ زیرا دولت امام‌علی رحمان به درستی درک می‌کند که شوک تروریزم می‌تواد اقتصاد و بافتار امنیتی این کشور را نابود کند.

در یک نگاه کلی، می‌توان جمع بندی کرد که عوامل اصلی نگرانی تاجیکستان نسبت به مسئله تروریزم، ناشی از نقش جئواستراتژیک این کشور کوهستانی و تمرکز ویژه تروریزم داعشی بر جغرافیای طبیعی آن است که از قضا بیش از ۱۲۰۰ کیلومتر با افغانستان مرز مشترک عمدتاً کوهستانی دارد و تنها حایل میان مرز پاکستان و این کشور نیز دهلیز باریک واخان است؛ چیزی که برای ترافیک تروریزم اصلاً مسیر طولانیی نیست.