رقابت برای نفوذ بر کابل

در داخل سازمان همکاری اسلامی، شکاف‌های دیگری نیز وجود داشته است، به‌ویژه در میان کشورهای خلیج‌فارس که اکنون در حال سرایت به افغانستان و تعیین نفوذ بر حکومت جدید این کشور به رهبری طا-لبان است

به تاریخ ۱۹ دسمبر، پاکستان میزبان نشست ویژه سازمان همکاری اسلامی (OIC) برای رسیدگی به بحران افغانستان بود. طا-لبان که در ماه اگست پس از جنگ ۲۰ ساله با ایالات متحده کابل را تصرف کردند، نیز در آن شرکت داشتند. عربستان سعودی به درخواست پاکستان به این نشست اهمیت داد. بحران بشردوستانه در افغانستان بدون هیچ گونه امکانات اولیه برای جمعیت آن و زمستان سرد پیش‌رو به اوج خود رسیده است. در حالی که پاکستان میزبان سازمان همکاری اسلامی بود، هند میزبان وزرای خارجه کشورهای آسیای میانه شد؛ نشستی که افغانستان در آجندای آن قرار داشت. همه کشورهای شرکت کننده – قزاقستان، ازبیکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و قرقیزستان – همچنین اعضای OIC، اولویت را بحث با دهلی‌نو انتخاب کردند. در داخل سازمان همکاری اسلامی، شکاف‌های دیگری نیز وجود داشته است، به‌ویژه در میان کشورهای خلیج‌فارس که اکنون در حال سرایت به افغانستان و تعیین نفوذ بر حکومت جدید این کشور به رهبری طا-لبان است.
نفوذ روزافزون قطر
محوریت حضور عربستان سعودی در نشست سازمان همکاری اسلامی در حالی است که ریاض در مورد تحولات مربوط به ایالات متحده، طا-لبان و دولت سابق افغانستان، فاصله خاصی را حفظ کرد. عربستان سعودی، امارات متحده عربی و پاکستان تنها سه کشوری بودند که در سال ۱۹۹۶، تا سقوط آن در سال ۲۰۰۱، به طور رسمی حکومت قبلی طا-لبان را به رسمیت شناختند. با این حال، آن عصر متفاوت بود و ۲۰ سال در موضوع جئوپولیتیک زمان زیادی است. به سرعت به دهۀ ۲۰۱۰ رسیدیم و این قطر کشور کوچک اما ثروتمند بود که به نیروی میانجی در افغانستان تبدیل شد. دوحه از سال ۲۰۱۳ میزبان دفتر سیاسی رسمی طا-لبان بود تا اجازه مذاکره با ایالات متحده را بدهد. در اوایل دهۀ ۲۰۱۰، کمک‌های مالی عربستان به افغانستان راه یافت، زیرا اکوسیستم‌های سلفی و وهابی سعی کردند جایگاه خود را تثبیت کنند، گرچه بسیاری استدلال می‌کنند که ناموفق بود.
نقش جدید قطر در افغانستان، به این کشور وجهۀ دیپلماتیک و سیاسی قابل توجهی در سراسر جهان داد. اولین نقطۀ تماس رسمی دیپلماتیک هند با طا-لبان در دوحه زمانی انجام شد که سفیر «دیپک میتال» در اگست ۲۰۲۱ با شیر محمد عباس ستانکزی رییس دفتر سیاسی طا-لبان در آنجا ملاقات کرد. با این حال، این تنها نقطه عطف جئوپلیتیکی نبود که دوحه عمیقاً درگیر شده بود. در غرب آسیا، نفوذ و جاه‌طلبی رو به رشد قطر به طور یکسان باعث ناراحتی در مراکز سنتی قدرت در ابوظبی و ریاض شده بود، به‌ ویژه در مورد موضوعاتی مانند حمایت رهبری قطر از اسلام سیاسی و سازمان‌هایی مانند اخوان المسلمین.
تغییرات بنیادی
در سال ۲۰۱۷، این شکاف‌ها در شورای همکاری خلیج‌فارس به وجود آمد، زیرا امارات و عربستان سعودی محاصره اقتصادی علیه دوحه را آغاز کردند؛ به این امید که بالای این پادشاهی چیرگی داشته باشند و اجازه ندهند طرح‌های جئوپلیتیکی خود را که قدرت دیرینه را به چالش می‌کشد، دنبال کند. وضعیت موجود این بن‌بست طولانی چهار ساله در ۲۰۲۱ به پایان رسید.
با این حال، این چهار سال تغییرات اساسی در ساختار وسیع‌تر خلیج فارس ایجاد کرد. قطر خطر را کاهش داد و به ترکیه و ایران نزدیک شد. در سال ۲۰۱۷، ترکیه نیروهای خود را به قطر منتقل کرد تا مطمئن شود که سلطنت خاندان آل‌ثانی، قبل از محافظت دولت از هرگونه تلاش علیه آن جان سالم به در می‌برد. امروز، قطر و ترکیه هر دو در مناقصه برای بهره‌برداری از میدان‌هوایی افغانستان محاط به خشکه تحت رهبری طا-لبان است.
رویکرد فراوزنی قطر در موضوع جئوپولیتیک، این کشو ر را با واشنگتن دی‌سی قدرتمندتر و تأثیرگذارتر می‌کرد – به‌ویژه برای خلیح فارس. جهت مهار این امر، سعودی‌ها در نشست ویژه اخیر OIC نقش اصلی را ایفا کردند. آن‌ها روابط شکسته خود را با پاکستان ترمیم کردند، جایی که ریاض بارها با دولت نخست‌وزیر عمران خان برخورد سردی کرده بود. در این دوره، دوحه نیز کارت‌های خود را بازی کرد و در سال ۲۰۱۹، در اوج تنش‌های اسلام‌آباد و ریاض، به پاکستانی که از نظر اقتصادی آسیب دیده بود، کمک مالی ۳ میلیارد دالری پیشنهاد کرد. با این حال، وضعیت مشکوک «پادشاه ساز» پاکستان در افغانستان و نفوذ بر طا-لبان، اکنون کمک راولپندی را روی این موضوع تغییرناپذیر کرده است. این موضوع با تصمیم اخیر امارات متحده عربی مبنی بر پناه‌ دادن به مقامات سابق دولت افغانستان در این کشور برجسته شد، اما بر اساس گزارش‌ها مشارکت آن‌ها را در فعالیت‌های سیاسی، از جمله در رسانه‌های اجتماعی محدود کرده است.

خلیج فارس در آستانه تبدیل شدن به یک بازیگر مهم در افغانستان زیر سایۀ طا-لبان است. در سال ۲۰۱۵، نارندرا مودی اولین نخست‌وزیر هند بود که پس از ۳۴ سال از امارات دیدن کرد. انتظار می‌رود ابوظبی اولین سفر خارجی او در جنوری ۲۰۲۲ باشد. در دهۀ گذشته، هند اهمیت قدرت‌های میانی خلیج فارس را در نظم جهانی در حال تحول، از مبارزه با تروریزم گرفته تا چالش‌های دیپلماسی جدیدتر مانند افغانستان، درک کرده است.