آتش‌بس؛ لطف شیخ و «طالب» گاه هست و گاه نیست!
با آن که هم اعلام زودهنگام آتش‌بس در ایام عید از سوی طالبان و هم تغییر موضع دولت در قبال آزادی زندانیان خطرناک طالبان، مایه امیدواری نسبت به آب شدن یخ‌های بی‌اعتمادی و شکستن بن‌بست مذاکرات رو در روی بیناافغانی شده است، اما از این پرسش نمی‌توان چشم پوشید که آیا این انعطاف متقابل، راهی به ده صلح خواهد برد؟
طالبان در بیانیه‌ای «سه روز آتش‌بس» اعلام کرده است. این گروه گفته است که این آتش‌بس به مناسبت عید قربان اعلام شده است.
ارگ ریاست جمهوری و زلمی خلیلزاد نیز از این اقدام طالبان استقبال کرده‌اند. همچنین رییس جمهور اشرف غنی اعلام کرد که تمامی ۵ هزار زندانی طالبان را از بند رها می‌کند.
این اولین نشانه انعطاف از هر دو سوی نبرد است که امید به آغاز گفت‌وگوی صلح بیناافغانی را احیا می‌کند.
از آنجا که این اتفاق به دنبال سفر دوره‌ای جاری زلمی خلیلزاد نماینده ویژه وزارت امور خارجه امریکا برای صلح افغانستان به منطقه می‌افتد، به نظر می‌رسد بی‌ارتباط با این سفر نیست. احتمالاً در دیدار آقای خلیلزاد با نمایندگان طالبان در قطر این هشدار به آنان داده شده که در صورت خودداری از تعدیل رویکرد خونین و خشونت‌بار خود، با شکست توافقنامه صلح مواجه خواهند شد؛ چیزی که پیش‌تر نیز به نوعی روی داد و دونالد ترامپ در مراحل نهایی تأیید متن توافقنامه صلح با طالبان، کل این روند را متوقف و از دیدار با رهبران این گروه در کمپ دیوید، خودداری کرد.
آنچه گمانه ترس طالبان از شکست مذاکرات و توافقات صلح را برجسته می‌کند، پیشینه این گروه در قبول و اعلام آتش‌بس است. تجربه‌ای که از آتش‌بس در کارنامه طالبان ثبت است نشان می‌دهد که این گروه هرگز تمایلی به این کار نداشته است. در سال‌های پیش، این گروه یا از اساس با آتش‌بس مخالفت می‌کرد و آن را برای خود نوعی شکست می‌دانست و یا با تعلل و تأخیر حاضر به قبول پیشنهاد آتش‌بس می‌شد. برعکس، در شرایط کنونی که این گروه عزم را جزم کرده بود تا بیشترین فشارها را بر دولت وارد کند و رکورد خشونت در بیست سال گذشته را بشکند، بسیار زودتر از تصمیم یا پیشنهاد دولت برای برقراری آتش‌بس در ایام عید، در پذیرش و اعلام آن پیشگام شد!
البته از زاویه‌ای نسبتاً خوش‌بینانه نیز می‌توان به این موضوع نگریست و آن این که رهبران طالبان به این نتیجه رسیده‌اند که پس از یک دوره طولانی خون‌ریزی و خشونت‌گری، اندکی از مواضع خود کوتاه بیایند و با پیشگامی در اعلام آتش‌بس سه روزه عید، نسبت به صلح و آغاز مذاکرات مستقیم بیناافغانی، چراغ سبز نشان دهند.
اما هرچه باشد، چه ترس از فروپاشی توافق صلح و چه دست یافتن به نگاهی نو نسبت به تعامل با دشمن، این اقدام مبارک و مغتنم است و امید به آینده را در ذهنیت جمعی مردم افغانستان حیات دوباره می‌بخشد.
از جانب دولت نیز این چراغ سبز، روشن‌تر و پرنورتر از گذشته نشان داده شد. آقای رییس جمهور غنی برخلاف مشی و موضع گذشته‌اش با آزادی ۶۰۰ زندانی خطرناک طالبان موافقت و اعلام کرد همه آنان را بدون تغییر و جابه‌جایی در فهرست طالبان خطرناک، از بند رها می‌کند تا فهرست ۵ هزار نفری زندانیان طالبان کامل شود.
این اقدام حکومت که تاکنون همواره از سوی طالبان به سنگ‌اندازی در مسیر صلح متهم شده است، آخرین فداکاری برای چیزی است که به استثنای طالبان، مخالف دیگری ندارد. پیش از این اما حکومت به صورت یکجانبه برای صلح هزینه می‌کرد، در حالی که تنها لطف طالبان در این خصوص، همین اعلام آتش‌بس سه روزه عید است که انسان را به یاد بیت زیر از حافظ شیرازی می‌اندازد:
بنده پیر خراباتم که لطفش دائم است
ورنه لطف شیخ و زاهد گاه هست و گاه نیست!
به هر روی، با آن که هم اعلام زودهنگام آتش‌بس در ایام عید از سوی طالبان و هم تغییر موضع دولت در قبال آزادی زندانیان خطرناک طالبان، مایه امیدواری نسبت به آب شدن یخ‌های بی‌اعتمادی و شکستن بن‌بست مذاکرات رو در روی بیناافغانی شده است، اما از این پرسش نمی‌توان چشم پوشید که آیا این انعطاف متقابل، راهی به ده صلح خواهد برد؟
به نظر می‌رسد بسیار قبل از وقت است اگر به زودبازده بودن مذاکرات احتمالی صلح بیناافغانی امید ببندیم؛ زیرا اختلافات دو طرف و ناهمگونی مواضع و مطالبات شان به اندازه‌ای گسترده و گوناگون و عمیق است که نه به زودی و ارزانی و آسانی قابل رفع است و نه وجهی برای جمع کردن و مشترک‌سازی آن وجود دارد.
به همین دلیل است که توافق صلح همچنان بر پایه‌هایی لرزان قرار دارد و هر لحظه بیم فروریختن آن می‌رود؛ مگر آن که دو طرف از پاره‌ای مطالبات خود چشم‌پوشی کنند و صلح و ثبات را بر هر چیز غیر از آن برتری ببخشند تا به برکت آن یک ساختار فراگیر شکل بگیرد و همه نیروها هم‌پذیرانه و دوشادوش یکدیگر برای ساختن افغانستان تلاش کنند. با توجه به تجربه‌ای که از هزینه کردن‌های فداکارانه حکومت برای صلح در اختیار داریم، این امید که حکومت از بخشی از خواست‌های خود در مذاکرات بیناافغانی چشم بپوشد وجود دارد، اما آیا طالبان حاضر است برای صلح و امنیت افغانستان حتی به اندازه آتش‌بس سه روزه عید، از خودگذری کند؟!
