آیا چین اقتصاد افغانستان را نجات می‌دهد؟
پکن نگران این است که چگونه تحولات نامطلوب در افغانستان می‌تواند بی‌ثباتی را در کشورهای همسایه آسیای میانه، پاکستان و خود چین، به‌ویژه در ولایت سین‌کیانگ این کشور افزایش دهد
نویسنده: ریچارد ویتز
منبع: انستیتوت خاورمیانه
ترجمه و تلخیص: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید
اقتصاد افغانستان در حال فروپاشی است. تسخیر قدرت به زور از سوی طا-لبان منجر به کاهش تقریباً تمامی کمک‌های خارجی شد؛ تحول ویرانگر برای کشوری که عمدتاً به کمک‌های بین‌المللی وابسته است. خشکسالی گسترده، فساد فراگیر، استفاده ناکافی از سرمایه انسانی و جمعیتی که تا حد زیادی در برابر کووید-۱۹ واکسینه نشده‌اند. این امر وابستگی مالی به خارج را تشدید کرده است. چالش‌های اقتصادی جدید که از زمان قدرت‌گیری طا-لبان به وجود آمده است، بر فشار این مشکلات افزوده است. این امر شامل خروج سرمایه‌های عظیم، فرار مغزها و اعمال گستردۀ تحریم‌های بین‌المللی نیز می‌شود.
دولت‌های غربی توافق کرده‌اند کمک‌های بشردوستانه و سایر کمک‌های اضطراری را به مردم افغانستان ارایه کنند، اما به شرطی که این کمک‌ها از دست طا-لبان دور بماند. کنترول طا-لبان بر نهادهای اصلی کشور – از جمله قوای مسلح و سیستم‌های آموزش متوسطه و عالی – به این معنی است که تحریم‌هایی که در ابتدا برای تنبیه و تضعیف طا-لبان و اعضای اصلی آن‌ها اتخاذ شده بود، اکنون بر کل مردم این کشور تأثیر منفی می‌گذارد.
علاوه بر این، طا-لبان برای ادارۀ موثر و جلب رضایت ذینفعان کلیدی کشور به پول تحت کنترول خود نیاز دارند. این گروه امیدوار است که چین بتواند این شکاف را از طریق سرمایه‌گذاری، تجارت، وام و سایر فعالیت‌های درآمدزا پر کند، اما موانع اساسی در این مسیر وجود دارد.
رهبران طالبان از زمان گرفتن کنترول کشور از دولت تحت حمایت ایالات متحده در اگست ۲۰۲۱، با چالش‌های عظیمی روبرو شده‌اند. برخی از این مشکلات دایمی بوده و تمام دولت‌های اخیر آن را به دوش کشیده است، در حالی که برخی دیگر پس از قدرت‌گیری طالبان و اعلام «امارت اسلامی» تشدید یا ظهور کرده است.
با این وجود، طی دو دهۀ گذشته، اقتصاد افغانستان به میلیاردها دالر کمک‌های دولتی و غیردولتی خارجی وابسته بوده است.
تسخیر قدرت توسط طا-لبان چالش‌های بیشتری را ایجاد کرده است. این گروه و اعضای اصلی آن تحت تحریم‌های بین‌المللی متعددی قرار دارند که دسترسی آن‌ها را به سفر، امور مالی و تماس‌های بین المللی مختل می‌کند.
آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد با ابراز نگرانی از این‌که «اقتصاد در حال فروپاشی است» از طا-لبان خواست به نهادهای مالی بین‌المللی اجازه دهد تا از طریق ارایه کمک‌های مستقیم به دریافت‌کنندگان، پول نقد تزریق کنند.
در اصل، مشارکت اقتصادی طبیعی بین افغانستانِ فقیر از نظر مالی اما غنی از منابع و چینِ فقیر از نگاه منابع اما به طور فزاینده ثروتمند، وجود دارد. نه تنها این ذخایر در نزدیکی چین واقع شده‌اند، بل ورود آن‌ها از طریق ولایت‌های غربی این کشور، توسعۀ جغرافیایی متعادل‌تری را در داخل رقم خواهد زد. با این حال، روابط اقتصادی چین با افغانستان به میزان قابل توجهی در مقایسه با روابط این کشور با بسیاری کشورهای اوراسیا، عقب مانده است.
افغانستان به طور رسمی عضو ابتکار کمربند و جادۀ پکن (BRI) بوده است. اما در عمل، راه‌آهن‌های اصلی، شاهراه‌ها و زیرساخت‌های انرژی ساخته‌شده در اوراسیا، به خاطر عبور از مسیرهای پایدارتر افغانستان را دور زده است. تاجران چینی افغانستان را یک خطر امنیتی می‌پندارند تا یک فرصت اقتصادی. آن‌ها توانستند فرصت‌های سرمایه‌گذاری ارزان‌تر و مطمئن‌تر و منابع طبیعی را در جاهای دیگر بیابند. چین و افغانستان به طور فیزیکی از طریق راهرو واخان به هم متصل می‌شوند. اما مقامات چینی این مجرا را به روی ترافیک تجاری بسته نگه داشته‌اند، تا حدی برای جلوگیری از ورود تروریست‌های مستقر در افغانستان و قاچاقچیان مواد مخدر به چین.
سیاست‌گذاران چینی می‌خواستند شاهد یک راه‌حل مصالحه از طریق مذاکره میان طالبان و سایر بازیگران افغانستان باشند تا حمایت دولت‌ها را با خود داشته باشد، با حفظ بی‌طرفی نسبت به افغانستان موافقت می‌کردند و همه با هم به توسعۀ سیاسی و بازسازی اقتصادی افغانستان کمک می‌کردند. این سناریو، محیط مساعد‌تری را برای محدودکردن تروریزم منطقه‌ای و قاچاق مواد مخدر ایجاد می‌کند و در عین حال زمینۀ سرمایه‌گذاری چینی‌ها و ایجاد زیرساخت‌هایی که افغانستان را به چین و بقیه اوراسیا متصل کند، مساعد بسازد.
احتمالاً شرکت‌های چینی نیز دوست دارند که طا-لبان دسترسی آن‌ها به منابع طبیعی افغانستان و زیرساخت‌های اقتصادی مورد نیاز برای آوردن این منابع به چین را تضمین کنند. برای تحقق چنین سرمایه‌گذاری‌ها توسط چین، پکن می‌خواهد تضمین بگیرد که طا-لبان کارگران چینی یا سرمایه‌گذاری‌های چین را در افغانستان هدف قرار نمی‌دهند یا از شبه‌نظامیان ایغور یا دیگر جنبش‌های تروریستی خارجی حمایت نمی‌کنند. به گفته دولت چین، عبدالغنی برادر معاون اول نخست‌وزیر طالبان، در دیدار با وانگ یی وزیر امور خارجه چین در ماه جولای متعهد شد که «طا-لبان افغانستان هرگز به هیچ نیرویی اجازه نمی‌دهد از خاک افغانستان برای اقداماتی استفاده کند که برای چین مضر باشد».
در این مرحله، بهترین امید پکن این است که «جامعه جهانی» به طور جمعی از بهبود اقتصادی افغانستان حمایت کند.
در کوتاه مدت، مهم‌ترین منافع چین در افغانستان در درجه اول به امنیت مربوط می‌شود. مهم‌تر از آن، پکن نگران این است که چگونه تحولات نامطلوب در افغانستان می‌تواند بی‌ثباتی را در کشورهای همسایه آسیای میانه، پاکستان و خود چین، به‌ویژه در ولایت سین‌کیانگ این کشور افزایش دهد. طی چند سال آینده، اهداف امنیتی در درجه اول تعامل اقتصادی آیندۀ چین را با حکومت طا-لبان تعیین می‌کند، نه وعده‌های واهی سود اقتصادی از سرمایه‌گذاری و تجارت.
