راستی‌‌آزمایی انزوای افغانستان زیر حاکمیت طا-لبان
در حالی که غرب همچنان امیدوار است بتواند طا-لبان را برای تغییر سیاست‌هایش از طریق استراتژی عدم به رسمیت شناسی تحت فشار قرار دهد، اما گروهی از کشورهایی که مایل به تعامل با طا-لبان هستند بی سر و صدا گسترش یافته است
نشست دو روزه نمایندگان ویژه منطقه‌ای و ملی برای افغانستان که به تاریخ ۱۹ فبروری توسط آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد در دوحه برگزار شد؛ با اجماع اشتراک کنندگان مبنی بر «آنچه باید اتفاق بیفتد» پایان یافت. اما تقریباً هیچ اتفاق نظری در مورد چگونگی تعامل جامعه بین‌المللی با طا-لبان وجود نداشت. طا-لبان همچنان هیچ نشانه‌ای از عقب‌نشینی از سیاست‌های خود نشان نمی‌دهند و علاقه‌ای به تشکیل یک دولت فراگیر و احیای حقوق آموزش، اشتغال و آزادی که دختران، زنان و اقلیت‌ها طی دو دهه از آن برخوردار بودند، نشان نمی‌دهند.
بدتر از آن، به‌رغم ادعای دبیرکل سازمان ملل در مورد اجماع، پراکندگی روشن در میان کشورها در مورد تعامل با رژیم کنونی قابل مشاهده است.
این نشست فرصتی را برای ذینفعان مهم منطقه‌ای و جهانی فراهم کرد تا در مورد آینده افغانستان و اقدامات لازم برای جلوگیری از سقوط این کشور به زیر سلطه طا-لبان گفت‌وگو کنند. مهم‌تر از همه، هدف این نشست قرار دادن طا-لبان مقابل گروه‌های فعال حقوق بشر و حقوق زنان افغانستان در حاشیه این نشست بود تا به طور صریح تبادل نظر کنند. چنین گفت‌وگویی در افغانستان امکان‌پذیر نبوده است.
با این حال، طا-لبان از شرکت در این نشست خودداری کردند، زیرا درخواست آن‌ها برای به رسمیت شناختن به عنوان تنها نهاد حاکم بر افغانستان در این نشست برآورده نشد. این امر به معنای به رسمیت شناختن به اصطلاح «امارت اسلامی» توسط سازمان جهانی بود. علاوه بر این، طا-لبان از ملاقات با گروه‌های حقوق بشری و فعال خودداری کردند. طا-لبان همچنین ایده تعیین نماینده ویژه جدید سازمان ملل متحد برای افغانستان را با توجه به این‌که ماموریت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) در این کشور فعالیت دارد، رد کردند.
واکنش طا-لبان قابل پیش‌بینی بود. این گروه به دنبال این است که جامعه بین‌المللی آن‌ها را بدون قید و شرط بپذیرد. رژیم طا-لبان بارها واضح ساخته است که به رسمیت شناختن را حق خود می‌داند و نباید به هیچ تغییر نامحتملی در سیاست‌هایش یا نظام حکومتی افغانستان وابسته باشد. بر اساس این دیدگاه، یک نماینده ویژه دیگر سازمان ملل متحد، که وظیفه ترویج گفت‌وگو بین طا-لبان و گروه‌های مخالف افغان را بر عهده داشته باشد، غیرضروری است، زیرا طا-لبان قصد ندارند قدرت را با کسی تقسیم کنند.
در پایان این نشست، گوترش ابراز امیدواری کرد که در آینده نزدیک بتوان در مورد نتایج به دست آمده در این نشست با مقامات بالفعل افغانستان یعنی طا-لبان گفت‌وگو کرد.
در حالی که غرب همچنان امیدوار است بتواند طا-لبان را برای تغییر سیاست‌هایش از طریق استراتژی عدم به رسمیت شناسی تحت فشار قرار دهد، اما گروهی از کشورهایی که مایل به تعامل با طا-لبان هستند بی سر و صدا گسترش یافته است. به جز به رسمیت شناختن رسمی این رژیم، سطح تعامل همچنان رو به افزایش است و احتمالاً بر این باور در امارت اسلامی افزوده است که بقیه جهان نیز در نهایت از این روند پیروی خواهند کرد.
تنها شش کشور (چین، روسیه، پاکستان، ازبیکستان، ترکیه و ایران) پس از اگست ۲۰۲۱ سفارت‌های خود را در کابل باز نگه داشتند. این فهرست اکنون به ۱۷ کشور افزایش یافته است. اگرچه چین تنها کشوری است که سفیر خود را در کابل تعیین کرده و همچنین سفیر طا-لبان را پذیرفته است، بقیه راه‌های جدیدی را برای ارتباط و تعامل در این کشور پیدا کرده اند. در جریان نشست دوحه، گوترش به «همکاری مستمر بین افغانستان و کشورهای همسایه» در زمینه‌های «تجارت و توسعه زیرساخت‌ها یا ترتیبات دوجانبه برای مبارزه با تجارت غیرقانونی مواد مخدر» اشاره کرد.
جدیدترین کشوری که به این بلوک پیوسته، آذربایجان است، یکی از شرکای کلیدی ایالات متحده در طول دو دهه حضور بین‌المللی در افغانستان. در ۱۵ فبروری، جمهوری آذربایجان رسماً سفارت خود را در کابل بازگشایی کرد و به تعهدات سال گذشته خود عمل کرد.
الهام محمدوف سفیر جدید آذربایجان برای افغانستان وارد کابل شد و نامه رسمی را به امیرخان متقی وزیر امور خارجه طا-لبان تسلیم کرد.
تعامل هند با افغانستان، که به طور رسمی از طریق استقرار یک مأموریت فنی در جولای ۲۰۲۲ که خارج از سفارت هند در کابل کار می‌کند، آغاز شد و همچنان رو به رشد است. طا-لبان اکنون سفارت افغانستان در دهلی نو و کنسولگری‌ها را در سایر شهرها مدیریت می‌کنند. در جنوری امسال، سفارت هند در ابوظبی حتی از بدرالدین حقانی یکی از چهره‌های برجسته طا-لبان که به عنوان کاردار سفارت افغانستان در امارات متحده عربی کار می‌کند، دعوت کرد تا در جشن روز جمهوری هند شرکت کند.
بدیهی است که رژیم طا-لبان اکنون بر این باور است که انزوای بین‌المللی آن‌ها فقط یک موضوع قابل درک است، در حالی که وضعیت میدانی به سرعت به نفع آن‌ها تغییر می‌کند. در ۲۹ جنوری ۲۰۲۴ طا-لبان نشست منطقه‌ای را در کابل تشکیل داد که در آن روسیه، هند، چین، پاکستان، ترکمنستان، قزاقستان و ازبیکستان اشتراک داشتند. متقی وزیر خارجه طا-لبان که ریاست این نشست را برعهده داشت، بر «گام‌هایی که این کشور در دوران طا-لبان برداشته است» از جمله «سازماندهی نیروهای امنیتی، خنثی کردن تهدیدها، ممنوعیت کشت خشخاش و آغاز پروژه‌های بزرگ توسعه‌‌ای» تأکید کرد. وی از شرکت کنندگان خواست تا واقعیت‌های کنونی افغانستان را در نشست دوحه به طور دقیق نشان دهند.
جای تعجب نیست که اظهارات نمایندگان روسیه، چین و ایران در دوحه موافق موضع طا-لبان و مخالف «اجماع» مورد تاکید گوترش بود. روسیه از شرکت در جلساتی که گروه‌های جامعه مدنی افغانستان در آن سخنرانی می‌کردند خودداری کرد. چین از ایالات متحده خواست که دارایی‌های افغانستان را آزاد و تحریم‌های یکجانبه علیه طا-لبان را لغو کند و ایران توضیح داد که چرا حضور طا-لبان در نشست دوحه دشوار بود.
چنانچه اوضاع امروز چنین پیش می‌رود، اجماع جهانی در مورد افغانستان دور از ذهن است. در حالی که غرب می‌تواند جدا بماند و به اعمال فشار ادامه دهد، دیدگاه کشورهای منطقه متفاوت است. هم‌افزایی این دو رویکرد متضاد و یافتن راهی برای گشودن کانال گفت‌وگو بین گروه‌های مختلف افغانستان و طا-لبان، در واقع چالش بزرگی خواهد بود. سازمان ملل متحد باید از دفاتر خوب و مهارت‌های نوآورانه خود برای مذاکره استفاده کرده و اتحادی را به‌وجود آورد که کشورهای منطقه و گروه‌های داخل افغانستان را در یک بستر مشترک گردهم آورد تا هدف همه‌شمولیت، صلح و ثبات در این کشور جنگ‌زده به دست آید.
