سیاست ترکمنستان در قبال افغانستان؛ خطرات و فرصت‌ها
خبرگزاری دید: یکی از مشکلات کلیدی در توسعه روابط بین ترکمنستان و افغانستان از زمان به قدرت رسیدن جنبش طا-لبان در ۲۰۲۱، عدم شفافیت در مورد توسعه وضعیت داخلی افغانستان و همچنین خطراتی است که وضعیت جدید ممکن باعث آن شود. امنیت ملی کشورهای همسایه ساخت کانال قوش تپه را روی رودخانه آمودریا به چشم تشدید وضعیت می‌بینند، امری که انگیزه‌ای برای ترکمنستان جهت تعامل جدی‌تر با طا-لبان فراهم کرد.
سفر هیئت‌های طا-لبان به ترکمنستان بر گرم شدن قابل توجه روابط بین دو طرف تاکید می‌کند. در ۱۵ مارچ، کارگران ترکمنستانی قرار بود مدت سه ماه برای کار روی خط لوله تاپی وارد افغانستان شوند. به گفته مقامات افغانستان، ترکمنستان نیز موافقت کرده که برای تطبیق این پروژه خط اعتباری ارایه کند.
ترکمنستان با داشتن مرز مشترک طولانی با افغانستان، به شدت به منابع آبی که از قلمرو این کشور همسایه سرچشمه می‌گیرد، متکی است. ترکمنستان تعادل ظریفی بین حفظ بی‌طرفی سنتی و کاهش تهدیدهای امنیتی بالقوه در افغانستان دارد. در پاسخ به این چالش‌ها، ترکمنستان به طور استراتژیک تصمیم گرفته تعامل‌های دیپلماتیک خود را با افغانستان با هدف افزایش نفوذ بر طا-لبان و حفظ امنیت ملی پیش ببرد.
عصر جدید از روابط؟
از آغاز سال جاری، تماس‌ها بین ترکمنستان و افغانستان در مورد موضوعات کلیدی مانند تطبیق خط لوله ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند (TAPI) و ارتقای دهلیزهای حمل و نقل، از جمله دهلیز لاجورد، تشدید شده است. این دهلیزها افغانستان را از طریق بنادر ترکمنستان به آذربایجان، اروپا و روسیه متصل می‌کند.
وزیر خارجه رژیم طا-لبان دو بار در ۱۴ جنوری و ۲۶ فبروری از ترکمنستان بازدید کرد. در اوایل ماه مارچ یک مجمع تجاری مشترک در ترکمنستان برگزار شد.
در ۱۵ مارچ، کارگران ترکمن قرار بود برای ساخت خط لوله تاپی وارد افغانستان شوند.
در واقع، این امر نقطه عطف است، زیرا ساخت تاپی از سال ۲۰۱۵ آغاز شده است. با این حال، وضعیت ناپایدار امنیتی در افغانستان موانع جدی برای تحقق کامل این پروژه ایجاد کرده است.
مقامات طا-لبان گزارش می‌دهند که ترکمنستان متعهد به ارایه وام جهت پوشش هزینه‌های مربوط به پروژه خط لوله تاپی شده است. هزینه تخمینی این پروژه در حال حاضر از ۹ تا ۱۰ میلیارد دالر متغیر است.
اما یکی از مشکلات کلیدی در توسعه روابط بین ترکمنستان و افغانستان از زمان به قدرت رسیدن جنبش طا-لبان در ۲۰۲۱، عدم شفافیت در مورد توسعه وضعیت داخلی افغانستان و همچنین خطراتی است که وضعیت جدید ممکن باعث آن شود. امنیت ملی کشورهای همسایه ساخت کانال قوش تپه را روی رودخانه آمودریا به چشم تشدید وضعیت می‌بینند، امری که انگیزه‌ای برای ترکمنستان جهت تعامل جدی‌تر با طا-لبان فراهم کرد.
برای ترکمنستان، این کانال یک خطر است. این کشور به دلیل بحران اقتصادی ۲۰۲ اعتراضات گسترده‌ای را تجربه کرد. مشکلات موجود در تامین مواد غذایی مشکلات اقتصادی را تشدید کرد.
با توجه به موارد فوق، برای ترکمنستان مهم بود که به طور فعال استراتژی تعامل با مقامات جدید را در افغانستان دنبال کند. از یک سو، ترکمنستان از تهدیدات ناشی از خاک افغانستان آگاه است. از سوی دیگر، فرصت‌های جدیدی برای راه‌اندازی خطوط لوله و دهلیزهای حمل و نقل وجود دارد.
به همین دلیل، ترکمنستان تصمیم گرفته تا روی توسعه روابط با رژیم طا-لبان سرمایه‌گذاری کند. در نتیجه، ارتباطاتی را برای گفت‌وگو در مورد موضوعات مورد علاقه مانند امنیت مرزها و استفاده مشترک از منابع آب به‌وجود آورده است.
اظهارات رسمی عشق‌آباد در اجلاس تجارت ترکمنستان-افغانستان به تاریخ ۴ مارچ شاهدی بر این رویدادها است.
وزارت خارجه ترکمنستان در گزارشی گفته که «ترکمنستان به طور فعال ابتکاراتش را برای استفاده سیستماتیک از منابع آب، با در نظر گرفتن منافع همه کشورهای منطقه و راه‌حل جامع مسایل مدیریت آب، توسعه می‌دهد».
در واقع، این بیانیه یکی از اولین اظهارنظرهای رسمی عشق‌آباد در رابطه با پروژه‌های آبی افغانستان بود.
از طرفی دیگر، روسیه علاقه‌مند دهلیز لاجورد است. در اول فبروری، نمایندگان بخش لوجستیک راه‌آهن روسیه از بندر دریایی بین‌المللی ترکمن‌باشی بازدید کردند تا امکان استفاده از آن برای صادرات کالا به افغانستان و ایران را بررسی کنند. این هیئت زیرساخت‌های این بندر و قابلیت‌های آن را برای جابجایی انواع محموله‌ها بررسی کردند.
برای پیش‌بینی تحولات آینده، درک اهداف استراتژیک ترکمنستان در روابط با طالبان مهم است.
این اهداف منافع قوی تضمین اجرای موفقیت‌آمیز و امنیت پروژه تاپی؛ تضمین یک محیط باثبات و امن در امتداد مرزهای ترکمنستان و کاهش خطراتی مانند تروریزم و قاچاق مواد مخدر؛ تمایل ترکمنستان برای کمک به صلح و ثبات در منطقه وسیع‌تر؛ امید عشق‌آباد به پویایی‌های پیچیده منطقه‌ای با حفظ موضع بی‌طرف و در عین حال دخیل در گفت‌وگو با طا-لبان برای دستیابی به اهداف استراتژیک فوق را شامل می‌شود.
نویسنده: الدانیز گوسینوف
منبع: دیپلمات
