چرا چین نسبت به باز شدن راه جدید افغانستان به سین‌کیانگ محتاط است؟
چین هیچ گونه تسهیلات گمرکی در منطقه – جایی که افغانستان با منطقه خودمختار سین‌کیانگ چین وصل می‌شود- ندارد و در مورد تمایلش برای افزودن یک گذرگاه رسمی چیزی نگفته است. در حال حاضر، تنها مرزبانان چینی در گذرگاه واخجیر در انتهای شرقی دهلیز واخان، جایی که گفته می‌شود جاده در آن قرار دارد، گشت‌زنی می‌کنند
طا-لبان اولین ارتباط جاده‌ای خود را بین افغانستان و چین تکمیل کرده است، اما تحلیل‌گران انتظار دارند که پکن به دلیل نگرانی‌های امنیتی در مورد تروریست‌ها و شبه‌نظامیان جدایی‌طلب، در مورد دسترسی کامل افغانستان جنگ‌زده به مرز زمینی‌اش محتاط باشد.
در این مرحله، چین هیچ گونه تسهیلات گمرکی در منطقه – جایی که افغانستان با منطقه خودمختار سین‌کیانگ چین وصل می‌شود- ندارد و در مورد تمایلش برای افزودن یک گذرگاه رسمی چیزی نگفته است.
در حال حاضر، تنها مرزبانان چینی در گذرگاه واخجیر در انتهای شرقی دهلیز واخان، جایی که گفته می‌شود جاده در آن قرار دارد، گشت‌زنی می‌کنند.
این پروژه – به هزینه حدود ٣٧٠ میلیون افغانی (٥.٠٧ میلیون دالر) – توسط دولت سابق تحت حمایت ایالات متحده به عنوان راهی برای جذب سرمایه‌گذاری چین در منابع معدنی دست نخورده کشور در نظر گرفته شد.
ساخت و ساز در ماه می ٢٠٢١ در ٥٠ کیلومتری (٣١ مایلی) سرک پامیر کوچک در ولایت بدخشان آغاز شد اما به زودی به حالت تعلیق درآمد. سه ماه بعد، طا-لبان کنترول این کشور را دوباره به دست گرفتند.
محمد ایوب خالد والی بدخشان در مصاحبه با خبرگزاری باختر گفت این سرک به عرض ٥ متر در ١٥ جنوری تکمیل شد. او گفت که پخته‌کاری (آسفالت) «در آینده نزدیک» آغاز خواهد شد.
با آن که خالد جزییاتی از مکان این جاده ارایه نکرد، اما عظیم ضیایی مدیر نهاد مسافرتی محلی گفت که این جاده از طریق گذرگاه واخجیر در انتهای شرقی دهلیز واخان به مرز چین رسیده است – نوار زمینی صعب العبور در رشته کوه پامیر.
دولت سابق (افغانستان) امیدوار بود که این جاده با شبکه گسترده چین وصل شود و تجارت، واردات و صادرات و همچنین ترانزیت فرامرزی را تقویت کند.
برای طا-لبان، این مسیر می‌تواند زمینه یک دهلیز استراتژیک بلندپروازانه را هموار کند که افغانستان را نه تنها با چین، بلکه در سطح وسیع‌تر با پاکستان و تاجیکستان در آسیای مرکزی متصل می‌کند.
به گفته ذبیح الله مجاهد سخنگوی طا-لبان، این طرح توسط امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه و دیگر مقامات ارشد این رژیم در حاشیه نشستی در تبت در ماه اکتوبر با وانگ یی وزیر امور خارجه چین مطرح شد.
به گفته ناظران، در حالی که این جاده برای طا-لبان «سمبولیک» بود، اما برای پکن چندان جالب نبود.
ژو یونگ بیائو استاد دانشکده سیاست و روابط بین‌الملل در دانشگاه لانژو می‌گوید که این پروژه بیشتر در مورد این بود که طا-لبان به همسایگان خود نشان دهند که می‌توانند کشور را اداره کنند.
او گفت: «خود این جاده تا حد زیادی فاقد دسترسی عملی و ارزش اقتصادی است» و افزود که افغانستان ظرفیت ساخت شاهراه در دهلیز واخان را در ارتفاعات ندارد.
ژو گفت که چین هیچ گونه تسهیلات گمرکی در این منطقه ندارد، فقط مرزبانان در امتداد گذرگاه واخجیر مستقر شده اند و بعید است که با سرمایه‌گذاری وارد عمل شود. این امر نه تنها بسیار پرهزینه است، بلکه [این جاده] هیچ ارزش اقتصادی در کوتاه‌مدت نخواهد داشت.
چین گذرگاه واخجیر را خط مقدم مبارزه با تروریزم بین شبه‌نظامیان افغانستان و سین‌کیانگ با جمعیت غالب اویغور مسلمان می‌پندارد.
ژو می‌گوید: «چین باید ملاحظات امنیتی خود را داشته باشد. این جاده از نظر اقتصادی ارزشی ندارد، اما باید خطرات امنیتی در پی داشته باشد».
چین از زمان خروج ارتش امریکا از کابل در سال ٢٠٢١، رویکرد محتاطانه‌ای را در قبال طا-لبان اتخاذ کرده است. مانند سایر نقاط جهان، پکن به طور رسمی این رژیم را به رسمیت نمی‌شناسد اما عمیقاً نگران سرایت تروریزم به سین‌کیانگ است.
بر اساس گزارش شورای امنیت سازمان ملل که در ماه می ٢٠٢١ منتشر شد، جنبش اسلامی ترکستان شرقی (ETIM) – یک گروه جدایی طلب که توسط اویغورهای شبه نظامی تأسیس شده است – حدود ٥٠٠ جنگجو در شمال افغانستان داشت که بیشتر آن‌ها در ولایت بدخشان بودند.
پکن، که این جنبش ETIM را مسئول موج حملات خشونت‌آمیز در سین کیانگ می‌داند، بارها از طا-لبان خواسته تا در مبارزه با تروریزم پیشرفت بیشتری داشته باشند و در عین حال متعهد به بهبود روابط تجاری با افغانستان شده است.
سال گذشته، پکن میزبان چندین مقام ارشد طا-لبان از جمله حاجی نورالدین عزیزی سرپرست وزارت تجارت بود که در مجمع یک کمربند و جاده در ماه اکتوبر شرکت کرد. این مجمع یک دهه ابتکار زیرساخت‌های عظیم را برجسته کرد.
برای نمایش تمایل پکن به تعامل بیشتر با طا-لبان، چین در ماه سپتمبر سفیر خود را به کابل اعزام کرد که اولین نماینده خارجی است که از اگست ٢٠٢١ در افغانستان مستقر شده است.
در اقدامی متقابل، سفیر طا-لبان در ماه دسمبر وارد پکن شد.
عبدالباسط عضو دانشکده مطالعات بین‌الملل «اس. راجاراتنام» در دانشگاه فنی نانیانگ سنگاپور گفت که چین در صورت باز نمودن دسترسی از طریق دهلیز واخان، با فشارهای شدید از جانب شبه‌نظامیان محلی مواجه خواهد شد.
او می‌گوید: «گروه‌های شبه‌نظامی در مناطق مجاور دهلیز واخان نیز حضور دارند… [چین] با حضور جنبش ترکستان شرقی ETIM در دهلیز واخان مواجه خواهد شد».
