روند صلح افغانستان، از آغاز تا امروز
خلیلزاد روند مذاکرات صلح با طالبان را با شتابی شگفتی‌انگیز به پیش برد؛ شتابی که ناشی از دو امر بسیار مهم و حیاتی برای امریکای دونالد ترامپ بود: یکی بیهودگی جنگ طولانی و پرهزینه‌ای که آمیخته با ناتوانی امریکا در سرکوب گروه طالبان است و دیگری بهره‌برداری تبلیغاتی از آن در انتخابات
صلح افغانستان، دوره‌ای طولانی و پرفرازوفرود دارد. این روند در آغاز به ابتکار دولت افغانستان و همکاری برخی کشورهای منطقه پیش می‌رفت، اما در نهایت این امریکا بود که سکان صلح کشور را در دست گرفت و پس از یازده دور گفت‌وگوی فشرده و نفسگیر با نمایندگان طالبان در قطر و یک بار در ابوظبی، آن را برای خودش به نتیجه رساند!
پیشینه روند صلح
جدیترین و ملموس‌ترین قدمی که در سال‌های پایانی دهه ۸۰ برای صلح افغانستان برداشته شد، تشکیل جرگه صلح مشترک میان پاکستان و افغانستان در سنبله ۱۳۸۷ بود. به واقع دولت افغانستان با تشخیص و شناسایی منبع جنگ‌ها و ناامنی‌های افغانستان، دریافته بود که کلید جنگ و صلح کشور در دست سازمان استخباراتی و حکومت نظامی پاکستان است. به همین جهت با اسلام‌آباد وارد تعامل شد تا شاید از این رهگذر، صلح گمشده را در قلمرو خود بازیابد. آن جرگه اما با صدور اعلامیه مشترک حاوی محکومیت غیر عملیاتی تروریزم، فاتحه صلح را خواند.
تشکیل شورای عالی صلح
تأسیس شورای عالی صلح در سال ۱۳۸۸، گام جدی دوم دولت افغانستان به سوی صلح بود. این شورا از دل لویه جرگه مشورتی صلح با شرکت ۱۶۰۰ نماینده از سراسر افغانستان بیرون آمد. اعضای لویه جرگه مشورتی صلح، صلاح کار را در آن دیدند که شورای عالی صلح تشکیل شود و راه و روزنه برقرار ارتباط صلح‌جویانه با طالبان از سوی این شورا جستجو گردد.
این شورا اما تا پایان عمر ده ساله خود پس از توافق سیاسی داکتر عبدالله و داکتر غنی به دنبال انتخابات جنجالی ششم میزان سال ۱۳۹۸، به رغم صرف هزینه‌های هنگفت و سرسام‌آور، دستاوردی برای صلح نداشت و در پی توافق سیاسی آقایان غنی و عبدالله بر سر تقسیم قدرت، جای خود را به ریاست شورای مصالحه داد.
افتتاح دفتر سیاسی طالبان در قطر
در ماه جوزای سال ۱۳۹۲ دفتر سیاسی طالبان در قطر افتتاح شد. این نخستین گام امریکا برای رسمیت و مشروعیت بخشیدن به گروه طالبان بود. از آن پس این گروه، وارد دنیای جدیدی شد و کمابیش راه تعامل با دنیا را در پیش گرفت. این رویداد، موجب تیرگی روابط افغانستان و امریکا شد و حامد کرزی، رییس جمهور وقت، گفت‌وگوهای امنیتی با امریکا را به حال تعلیق درآورد، اما امریکا وارد مذاکره با طالبان شد و درنتیجه میانجی‌گری دولت قطر، «برگدال» تنها اسیر امریکایی طالبان، در ازای رهایی پنج عضو این گروه از زندان گوانتانامو، آزاد شد!
حمایت قاطع؛ قطع حمایت جدی از دولت!
به دنبال انتخابات همچنان جنجالی ریاست جمهوری در ۱۳۹۳، ناتو به مأموریت جنگی خود پایان داد و در ماه عقرب ۱۳۹۴ از مأموریت خود تعریف تازه‌ای تحت عنوان «حمایت قاطع» ارائه کرد!
تغییر رویکرد جنگی ناتو و امریکا به رویکرد آموزشی، سرآغاز میدان دادن به طالبان و فراهم‌سازی بسترهای قدرت‌یابی مجدد این گروه علیه دولت مورد حمایت این سازمان نظامی غربی بود.
انستیتوت پگواش؛ صلح غیر دولتی!
در ماه ثور ۱۳۹۴ انستیتوت پگواش، به عنوان یک شبکه بین‌المللی غیر دولتی، اقدام به برگزاری گفت‌وگوی مستقیم نمایندگان طالبان و مقامات افغانستان در قطر کرد، اما از آنجا که صلح افغانستان یک پروسه دولتی بین‌المللی و نه پروژه‌ای برای نهادهای غیر دولتی است، این ابتکار نیز راه به جایی نبرد.
روند صلح «موری»
روند موسوم به «روند صلح موری» در سرطان ۱۳۹۴ در نزدیکی اسلام‌آباد برگزار شد. در این نشست مقاماتی از افغانستان، چین، پاکستان و برخی نمایندگان طالبان شرکت کردند، اما با اعلام مرگ ملا عمر در فاصله یک ماه پس از برگزاری نخستین دور این نشست، دور دوم آن مختل شد و درنتیجه کل روند صلح موری، از هم پاشید.
نشست چهارجانبه
اسلام‌آباد این بار در جوزای ۱۳۹۵ میزبان مذاکرات چهارجانبه میان افغانستان، امریکا، چین و پاکستان بود؛ نشستی که چهار دور ادامه یافت و به صورت تناوبی در اسلام‌آباد، کابل و پکن برگزار شد.
صلح با حکمتیار
امضای توافقنامه صلح میان دولت و حکمتیار در اول میزان ۱۳۹۵، بیش از هر زمان و اقدام دیگر، امیدها برای رسیدن به صلح را در ذهنیت همگانی و کانون‌های کارشناسی ـ تحلیلی احیا کرد، اما از این کنده هم دودی بلند نشد.
نشست مسکو
اواسط ماه عقرب ۱۳۹۷ بود که کنفرانسی چندجانبه با موضوع صلح افغانستان در مسکو برگزار شد. از افغانستان تنها هیئتی مستقل و غیر دولتی از شورای عالی صلح در این اجلاس شرکت کرده بود، از آن سوی اما دفتر طالبان در قطر نیز هیئتی فرستاده بود و از سفارت امریکا در مسکو نیز نماینده‌ای به عنوان ناظر، بر روند این اجلاس نظارت می‌کرد.
نشست مسکو اما بیش از آن که راه را برای صلح باز کند، در تلاش بود زمینه نقش‌آفرینی روسیه در میدان بازی افغانستان را هموار سازد. ضمن این‌که مهمانان افغانستانی آن نیز غالباً چهره‌های سیاسی بیرون از دایره قدرت بودند؛ همان‌هایی که بیشتر اپوزیسیون حکومت شمرده می‌شدند.
امریکا و طالبان؛ اولین دیدار در ابوظبی
اجلاس مسکو برای امریکا خوشایند نبود. این اجلاس ایالات متحده را بیمناک آن کرد که با کنش‌گری مسکو در بازی جنگ و صلح افغانستان، مهار این وضعیت از چنگ واشنگتن خارج شود. برای همین بود که در فاصله یک ماه پس از نشست مسکو، زلمی خلیلزاد در قامت نماینده ویژه وزارت خارجه امریکا عهده‌دار مدیریت کشتی مذاکرات صلح با طالبان در شرایط توفانی طمع‌ورزی قدرت‌های منطقه‌ای شد و نخستین دیدارش را در ماه عقرب ۱۳۹۷ با نمایندگان این گروه در ابوظبی انجام داد. در این دیدار قرار بود مشاور امنیت ملی وقت کشور، آقای حنیف اتمر نیز حضور داشته باشد، اما مخالفت طالبان با شرکت او در این ملاقات، پای دولت افغانستان را تا پایان این روند از نشست‌های مبهم و پشت درهای بسته خلیلزاد با طالبان، در نزدیک به یک و نیم سال گفت‌وگوی چند مرحلهای، جمع کرد.
مذاکرات صلح قطر
اما پیش‌درآمد جدی روند صلح از ماه جوزای ۱۳۹۸ آغاز شد؛ زمانی که زلمی خلیلزاد و نمایندگان طالبان، نخستین دور مذاکرات خود را به مدت شش روز در دوحه قطر انجام دادند.
به دنبال آن، گفت‌وگوهای بیناافغانی در مسکو و قطر با شرکت سیاستمداران ارشد افغانستان صورت گرفت و سپس با برگزاری نشستی در آلمان، بدون هیچ نتیجه‌ای به پایان رسید.
این وضعیت کج دار و مریز، تا برگزاری لویه جرگه ۳۲۰۰ نفری درباره مذاکرات صلح که در اوایل ماه ثور ۱۳۹۸ در کابل برگزار شد، ادامه یافت.
پس از آن خلیلزاد این روند را در یازده دور گفت‌وگوی مستقیم با طالبان که از ۲۰ میزان ۱۳۹۷ در قطر آغاز شده بود، در ۱۰ ماه حوت ۱۳۹۸ با امضای توافقنامه صلح با طالبان به نتیجه‌ای رساند که مطلوب طالبان و امریکا و نهایتاً پاکستان بود.
آزادی ۵۰۰۰ زندانی طالبان، آغاز مذاکرات بیناافغانی و خروج تدریجی نیروهای خارجی از افغانستان، مهم‌ترین محورهای توافق امریکا و طالبان در پایان مذاکراتی بود که بیش از یک سال در غیاب دولت و مردم افغانستان طول کشید.
از آنچه در متن توافقنامه صلح میان امریکا و طالبان آمده است، تاکنون آزادی نزدیک به ۵۰۰۰ زندانی این گروه و خروج نیروهای امریکایی از ۵ پایگاه نظامی، محقق شده است. طالبان آغاز مذاکرات بیناافغانی را مشروط به آزادی همه ۵۰۰۰ زندانی خود از زندان‌های حکومت می‌داند، اما حکومت با تعلل در مورد رهایی زندانیان خطرناک این گروه، اکنون در پی برگزاری لویه جرگه مشورتی تازه‌ای است تا نمایندگان مردم برای آزادی یا عدم آزادی حدود ۴۰۰ زندانی باقی‌مانده از فهرست پنج هزار نفری زندانیان این گروه، تصمیم‌گیری کنند.
خلیلزاد روند مذاکرات صلح با طالبان را با شتابی شگفتی‌انگیز به پیش برد؛ شتابی که ناشی از دو امر بسیار مهم و حیاتی برای امریکای دونالد ترامپ بود: یکی بیهودگی جنگ طولانی و پرهزینه‌ای که آمیخته با ناتوانی امریکا در سرکوب گروه طالبان است و دیگری بهره‌برداری تبلیغاتی از آن در انتخابات ریاست جمهوری نوامبر ۲۰۲۰ امریکا.
بازگرداندن نیروهای امریکایی از افغانستان به خانه، یکی از مهم‌ترین وعده‌های انتخاباتی دونالد ترامپ در انتخابات ۲۰۱۶ امریکا بود. اکنون که او در آستانه دومین دور انتخابات ریاست جمهوری قرار دارد، بیش از هرچیز نیازمند فراچنگ آوردن رأی مردم امریکا از رهگذر عملیاتی‌سازی آن وعده انتخاباتی است. بنابراین برای او که هم همه‌چیز را در ترازوی محاسبات و معادلات سود و زیان اقتصادی ارزشگذاری می‌کند و هم از هر چیزی برای برنده شدن در انتخابات فرارو بهره‌برداری ابزاری می‌کند، بسیار مهم است که در کنار کاهش هزینه‌های جنگی امریکا، دستاوردی هم برای جلب آرای شهروندان امریکایی در انتخابات ماه نوامبر داشته باشد.
