خزیدن آرام قزاقستان به جنوب؛ افغانستان فرصت یا تهدید راهبردی!

افغانستان تا حد زیادی از رسانه‌ها ناپدید شده است و دیگر اولویت اصلی ایالات متحده و متحدانش محسوب نمی‌شود. با این حال، نادیده گرفتن مسئله افغانستان یک اشتباه خواهد بود

وضعیت افغانستان پس از خروج ایتلاف به رهبری ایالات متحده از این کشور در سال ٢٠٢١ بدتر شده است. بر اساس گزارش هیئت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان، این کشور همچنان بزرگ‌ترین بحران انسانی جهان در سال ٢٠٢٣ است. تقریباً نیمی از جمعیت آن (٢٣ میلیون نفر) از برنامه جهانی غذا در سال گذشته(٢٠٢٢) کمک دریافت کردند. دو سوم جمعیت این کشور ناامنی غذایی دارند، از جمله ٨٧٥ هزار کودک که با سوء‌تغذیه حاد مواجه هستند. وضعیت امنیتی چندان خوب نیست. بر اساس ارزیابی نظامی ایالات متحده، افغانستان بار دیگر به یک مرکز هماهنگی مهم برای شبه نظامیان رادیکال تبدیل شده است. افزایش گروه‌های تروریستی مانند داعش-خراسان و القاعده وجود دارد که ثبات در افغانستان را تهدید و این نگرانی را به وجود می‌آورد که فعالیت‌های تروریستی ممکن است به زودی به خارج از مرزهای آن گسترش یابد.

با وجود این تهدیدها، افغانستان تا حد زیادی از رسانه‌ها ناپدید شده است و دیگر اولویت اصلی ایالات متحده و متحدانش محسوب نمی‌شود. با این حال، نادیده گرفتن مسئله افغانستان یک اشتباه خواهد بود. در عوض، واشنگتن و متحدانش در غرب باید با کشورهای آسیای مرکزی برای ادغام مجدد این کشور در ساختارهای اقتصادی و امنیتی منطقه و تضمین ثبات و توسعه آن همکاری کنند. در میان‌مدت و بلندمدت، این امر از منافع ایالات متحده حمایت می‌کند. چند دلیل برای آن وجود دارد.

نخست، ثبات در افغانستان گسترش تروریزم و افراط‌گرایی را کاهش می‌دهد. ایالات متحده به خوبی از تخریب‌ و ویرانی‌هایی که سازمان‌های تروریستی می‌توانند در سراسر جهان ایجاد کنند و بار مالی مبارزه با این تهدید‌ها را می‌داند. پروژه هزینه‌های جنگ دانشگاه براون تخمین زده است که ایالات متحده بیش از ٨ تریلیون دالر برای جنگ علیه تروریزم هزینه کرده است. تهدید جهانی تروریزم به تازگی به ویژه در کشورهای غربی تا حد زیادی فروکش کرده است، با این حال یک افغانستان ناپایدار می‌تواند به احیای مجدد فعالیت‌های تروریستی منجر شود. سازمان‌هایی مانند القاعده و داعش هنوز نتوانسته‌اند قابلیت‌های هولناک حمله خارجی را احیا کنند، اما در برخی مناطق افغانستان در حال افزایش قدرت خود بوده‌اند. بنابراین مهم است که این تهدید را قبل از گسترش آن از بین ببریم. توسعه اقتصادی افغانستان که فرصت‌های شغلی مشروع ایجاد و میلیون‌ها نفر را از فقر خارج می‌کند، نفوذ سازمان‌های تروریستی را بر جمعیت افغانستان نیز متوقف می‌سازد.

دوم، یک افغانستان امن و بادوام به لحاظ اقتصادی، جنگ علیه مواد مخدر را در این کشور تسهیل خواهد کرد. این موضوع بر تمام جهان تأثیر می‌گذارد زیرا بیشتر مواد مخدر غیرقانونی افغانستان به خارج از این کشور صادر می‌شود و برخی از آن‌ها به سواحل امریکا می‌رسد. زمانی که طا-لبان در سال ٢٠٢١ به قدرت رسید، افغانستان ٨٥ درصد تریاک جهان را تولید می‌کرد. با این حال، حکومت فعلی در جنگ با مواد مخدر به طور استثنایی موفق بوده است. تولید خشخاش افغانستان در سال گذشته حدود ٨٠ درصد کاهش یافته است.

این خبر خوشایند است. با این حال، با توجه به وضعیت اقتصاد افغانستان و وضعیت انسانی این کشور، جنگ موفقیت‌آمیز با مواد مخدر می‌تواند مشکلات جدیدی ایجاد کند. ارزش کل تولید تریاک افغانستان در سال ٢٠٢١ بین ١.٨ تا ٢.٧ میلیارد دالر بوده است که تا ١٤ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را شامل می‌شود. تا زمانی که حکومت نتواند ابزار جایگزین برای حفظ اقتصاد خود بیابد، وسوسه برای راه‌اندازی مجدد تولید و تجارت مواد مخدر زیاد خواهد بود. علاوه بر این، تا زمانی که نیروی کار صنعت مواد مخدر نتوانند فرصت‌های شغلی جایگزین پیدا کنند، احتمالاً به بخش غیرقانونی بازخواهند گشت. این به هر کشوری که مواد مخدر افغانستان در آن جریان داشته باشد، از جمله ایالات متحده آسیب می‌رساند. علاوه بر این، ممنوعیت کشت خشخاش توسط طا-لبان می‌تواند باعث خروج پناهندگانی شود که به دنبال کار هستند. اروپا که در حال حاضر برای مقابله با بحران پناهجویان دست و پنجه نرم می‌کند، مطمئناً مقصد مناسبی خواهد بود. در کوتاه‌مدت، کمک‌های بشردوستانه می‌تواند از این وضعیت جلوگیری کند. اما در درازمدت، باید بر توسعه روستایی و رشد اقتصادی که بتواند شغل و فرصت‌های قانونی ایجاد کند، تاکید شود.

قزاقستان، بزرگ‌ترین کشور آسیای مرکزی، هم از نظر جغرافیایی و هم از نظر اقتصادی، آماده همکاری با ایالات متحده برای حمایت از توسعه و یکپارچگی منطقه‌ای افغانستان است. اکثر کشورهای آسیای مرکزی یک استراتژی را بر اساس این فرض دنبال کرده اند که همکاری و تعامل با افغانستان، به ویژه در حوزه اقتصادی، باعث ارتقای ثبات خواهد شد.

به همین دلیل است که قزاقستان به مردم افغانستان کمک‌های بشردوستانه ارایه کرده و روابط تجاری و اقتصادی دوجانبه را توسعه داده است. افغانستان و قزاقستان در سال گذشته به گردش تجاری نزدیک به یک میلیارد دالر دست یافتند که در مقایسه با سال قبل دو برابر افزایش یافته است. صادرات قزاقستان به افغانستان ٩٧٨ میلیون دالر از این میزان است. هدف ما رسیدن به ٣ میلیارد دالر تجارت متقابل طی چند سال آینده است.

چنین پیشرفتی در تجارت دوجانبه می‌تواند به افزایش ارتباطات منطقه‌ای و همچنین بهبود زنجیره تامین و مسیرهای انرژی کمک کند. در حالی که منطقه آسیای مرکزی بیشترین سود را از این موضوع خواهد برد، ایالات متحده و متحدانش نیز از این موضوع سود خواهند برد. سال گذشته، دولت بایدن ابتکار مقاومت اقتصادی را در آسیای مرکزی برای تسریع رشد اقتصادی در سراسر منطقه، گسترش مسیرهای تجاری جایگزین، افزایش ظرفیت کشتیرانی و تقویت زیرساخت‌ها در مسیرهای تجاری ترانس-خزر راه‌اندازی کرد. افغانستان می‌تواند در اینجا نقش کلیدی داشته باشد. نگاهی اجمالی به نقشه نشان می‌دهد که افغانستان پلی است که آسیای مرکزی، هند و خلیج فارس را به هم متصل می‌کند و امکان دسترسی به بنادر کراچی و گوادر پاکستان و سپس به هند، خاورمیانه و افریقا را فراهم می‌کند.

به همین دلیل است که قزاقستان از ابتکار ساخت راه آهن مزار شریف-کابل-پیشاور حمایت کرده است که همکاری میان‌منطقه‌ای بدون وقفه را بین آسیای مرکزی، آسیای جنوبی و خاورمیانه تسهیل می‌کند. قزاقستان چندین لاری را از یک مسیر تجاری جدید از طریق افغانستان به پاکستان فرستاد که مسافتی معادل ٤ هزار کیلومتر را طی کرد. ایالات متحده علاقمند به ایجاد زنجیره‌های تامین جدید و مسیرهای تجاری از اوراسیا است. ادغام افغانستان این روند را به میزان قابل توجهی پیش خواهد برد.

نکته مهم این است که طا-لبان آمادگی افغانستان برای عمل به عنوان دهلیز تجاری و مشارکت در معاملات تجاری بین‌المللی و منطقه‌ای را تایید کرده اند. نمایندگان ارشد حکومت (طا-لبان) این را در جریان مجمع تجاری اخیر قزاقستان-افغانستان در آستانه، پایتخت قزاقستان بیان کردند. ایالات متحده باید از این فرصت استفاده کند.

در جریان گفت‌وگوهای اخیر با طا-لبان، نمایندگان واشنگتن تأیید کردند که ایالات متحده آماده گفت‌وگو در مورد ثبات اقتصادی و ادامه گفت‌وگو در مورد مبارزه با مواد مخدر است. این حرکت در مسیر درست است. ما همچنین از این واقعیت استقبال می‌کنیم که ایالات متحده موضوع حقوق زنان را با طا-لبان مطرح کرد، زیرا قزاقستان از حمایت از حقوق و آزادی‌های زنان در افغانستان حمایت می‌کند. گام بعدی باید این باشد که ایالات متحده با قزاقستان و سایر کشورهای آسیای مرکزی برای ادغام مجدد افغانستان در ساختارهای اقتصادی منطقه همکاری کند. این امر خطر افراط‌گرایی و تروریزم را کاهش می‌دهد، گسترش مواد مخدر را محدود و راه‌های تجاری جایگزین را گسترش می‌دهد – اهدافی که به نفع آسیای مرکزی و ایالات متحده است.