شکست مضحک امریکا؛ امنیت افغانستان بسته به اقدام مثلث چین، ایران و پاکستان است
ایجاد اختلاف بین ایران، پاکستان و طا-لبان از سوی نیروهای طرفدار امریکا برملا شده است. پاکستان به سختی از جنگ با طا-لبان بر سر موضوع تی‌تی‌پی TTP اجتناب کرد، در حالی که ایران با درگیری‌های مرزی جدی و متحمل شدن تلفات بر سر حقوق آب مواجه شده است
هفته گذشته پکن/بیجنگ میزبان اولین گفت‌وگوی امنیتی سه‌جانبه ایران، پاکستان و چین بود. این گردهمایی در پس‌زمینه درگیری‌های مرزی اخیر بین ایران و افغانستان و بی‌میلی حکومت طا-لبان برای سرکوب گروه‌های شبه‌نظامی که در داخل مرزهایش فعالیت می‌کنند، دایر شد.
با آنکه مقامات پاکستانی اصرار دارند که هدف از این گفت‌وگو رسیدگی به مسایل امنیتی محلی است و نه به عنوان یک «ناظر امور افغانستان» برای پر کردن خلاء ناشی از خروج نیروهای امریکایی در سال ۲۰۲۱، تحلیلگران جئوپولیتیک اما می‌گویند این گفت‌وگوها امنیت منطقه‌ای جدید و پارادایم چین، ایران، پاکستان و افغانستان را ترسیم می‌کند.
تهدیدات سه‌جانبه تروریزم
یک منبع وزارت خارجه پاکستان به «Cradle» می‌گوید که افزایش حملات تروریستی در افغانستان باعث نگرانی شدید کشورهای همسایه از جمله پاکستان، ایران و چین شده است: «ارتکاب اعمال خشونت‌آمیز عمدتاً به شاخه‌های منطقه‌ای دولت اسلامی، یعنی داعش شاخه خراسان، تحریک طا-لبان پاکستان (TTP)، جنبش اسلامی ترکستان شرقی (ETIM) و گروه جیش‌العدل نسبت داده می‌شود».
این منبع می‌گوید که در پاسخ، مثلث این سه کشور تعامل دیپلماتیک خود را با رهبری طا-لبان افزایش داده‌اند تا با چالش‌های امنیتی مقابله و ثبات را در افغانستان تقویت کنند.
در حالی که امنیت ممکن است در راس آجندا باشد، اما «اندرو کوریبکو» تحلیلگر جئوپولیتیک مستقر در مسکو، برداشت متفاوتی دارد. انتظار می‌رود مسیر تجاری چین و ایران از کشمیر تحت کنترول پاکستان عبور کند، اقدامی که ممکن است هند رقیب اصلی را ناآرام کند. مذاکرات سه‌جانبه با ایران و پاکستان به پکن این فرصت را می‌دهد تا به این نتیجه بلندمدت دست یابد.
زمان‌بندی نمی‌توانست بهتر از این باشد. اسلام‌آباد و تهران به تازگی انواع همکاری و همیاری را کشف کرده که تجارت بین همسایگان را تقویت کرده است. بهبود توسعه‌ای روابط ایران و پاکستان با بدتر شدن روابط آن‌ها با طا-لبان مرتبط است.
پاکستان کابل را به دلیل پناه دادن ستیزه‌جویان تحریک طا-لبان پاکستان به حمله نظامی تهدید کرده است، در حالی که درگیری‌ها در امتداد مرز افغانستان و ایران به دلیل اختلاف طولانی‌مدت بر سر آب تشدید شده است.
روابط ایران و پاکستان ماه گذشته زمانی که رهبران دو کشور به طور مشترک بازارچه مرزی مند-پیشین را افتتاح کردند و متعهد به پیگیری پروژه‌های مشترک اضافی شدند، به طرز چشمگیری بهبود یافت. کوریبکو توضیح می‌دهد که این تحول پس از نزدیکی ایران و عربستان در اواسط ماه مارچ با میانجی‌گری چین انجام شد که معضل امنیتی پاکستان متحد سعودی را حل کرد و به آن فضایی داد تا روابط متعادل‌تری با ایران دنبال کند.
در مقابل، چین روابط دوستانه و اقتصادی را با طا-لبان حفظ کرده است و شاید واسطه ایده‌آلی برای میانجی‌گری راه‌حل‌های امنیتی و تجاری باشد. یک اولویت کلیدی برای پکن جلوگیری از هرگونه درگیری پیش‌بینی ناشده فرامرزی خواهد بود که مبادا نزدیکی ایران و پاکستان را به خطر بیندازد، زیرا هر دو کشور کلید ابتکار کمربند و جاده چین (BRI) هستند.
طبق گزارش‌ها، چین به عنوان بخشی از توافق‌نامه مشارکت استراتژیک خود برای سال ۲۰۲۱، متعهد شده است که طی ۲۵ سال آینده ۴۰۰ میلیارد دالر در ایران سرمایه‌گذاری کند، در حالی که پاکستان میزبان پروژه شاخص کمربند و جاده BRI، یعنی دهلیز اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) است.
این چارچوب امنیتی پیچیده است که هفته گذشته اولین گفت‌وگوی سه‌جانبه ضد تروریزم بین چین، ایران و پاکستان برگزار شد.
امنیت مرز ایران و پاکستان
ماه گذشته، وقتی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یک گروهک تروریستی مسلح در نزدیکی مرز پاکستان و در منطقه سراوان در ولایت سیستان و بلوچستان را متوقف کرد، دست‌کم پنج پرسونل امنیتی ایران کشته شدند. بعداً ایران ادعا کرد که عامل این جنایت به خاک پاکستان گریخته است.
در عین حال، ارتش پاکستان نیز در طول سال‌ها در امتداد مرزهای ناآرام با افغانستان تلفاتی متحمل شده است. ایران و پاکستان هر دو یکدیگر را به پناه دادن ستیزه‌جویان در امتداد مرزهای تحت کنترول خود متهم کرده‌اند که منجر به حملات بر نیروهای امنیتی مربوطه شده است.
چین، با سهم قابل توجهی که در منطقه بلوچستان، به‌ویژه بندرگاه استراتژیک گوادر دارد، در احیای صلح و محافظت از سرمایه‌گذاری‌هایش بهره خواهد برد. تشویق ایران و پاکستان به همکاری علیه شبه‌نظامیانی که در منطقه مرزی پنهان شده‌اند برای بلندپروازیهای چین بسیار مهم است.
منصور خان محسود رییس اندیشکده مرکز تحقیقات فتا (FRC) مستقر در اسلام‌آباد، می‌گوید که مذاکرات امنیتی در پکن گامی به سوی هدف چین برای ایجاد یک محیط تجاری صلح‌آمیز منطقه‌ای جهت گسترش کمربند و جاده BRI در امتداد آسیای مرکزی، غرب آسیا و افریقا بود.
چین به عنوان یک بازیگر جدید در امور منطقه با چالش‌های متعددی روبرو است. اگرچه خروج ایالات متحده شکاف بزرگی به جا گذاشت که باید پر می‌‌‌شد، اما ایالات متحده و متحدانش که مدت زیادی در این بازی بودند و از سیاست منطقه‌ای برای پیشبرد منافع خود استفاده کردند، همچنان نیروهای مخفی در صحنه داشتند که می‌توانستند چندین پایگاه طا-لبان را متاثر ساخته و مانع بلندپروازیهای تجاری با محوریت پکن شود.
ایجاد اختلاف بین ایران، پاکستان و طا-لبان از سوی نیروهای طرفدار امریکا برملا شده است. پاکستان به سختی از جنگ با طا-لبان بر سر موضوع تی‌تی‌پی TTP اجتناب کرد، در حالی که ایران با درگیری‌های مرزی جدی و متحمل شدن تلفات بر سر حقوق آب مواجه شده است.
محسود همچنین ماهیت مشکوک خروج ناگهانی ایالات متحده از افغانستان را زیر سوال می‌برد. او پیشنهاد می‌کند که درک ناگهانی پنتاگون از بار اقتصادی ایالات متحده پس از دهه‌ها تعامل، تردیدهایی را در مورد انگیزه‌های پشت خروج عجولانه به وجود می‌آورد.
او می‌گوید: «اقتصاد افغانستان در مقایسه با همسایه صنعتی‌ترش، پاکستان، با وجود داشتن زیرساخت‌های صنعتی ضعیف و دریافت کمک‌های بین‌المللی کم، هنوز به خوبی کارایی دارد.» وی افزود که این بدان معناست که افغانستان از جایی سرمایه هنگفتی دریافت می‌کند. سوال این است که چه کسی و دقیقاً برای چه هدفی به طا-لبان کمک مالی می‌کند؟
میکانیزم امنیتی چهارجانبه
با توجه به اینکه بدون امنیت نمی‌توان تجارت قابل اعتمادی را توسعه داد، پکن از اواخر سال ۲۰۱۸ به طور فعال سازوکار مشابهی را با پاکستان و افغانستان به کار گرفته است. در ماه می سال جاری، وزرای خارجه چین، پاکستان و افغانستان در اسلام‌آباد ملاقات کردند؛ جایی که متعهد شدند تلاش‌های خود را برای اجرای طرح‌های توسعه جهانی، امنیت جهانی و تمدن جهانی شی جین پینگ انجام دهند.
سه دیپلمات ارشد همچنین در این نشست بر اهمیت ابتکارات کنونی مانند CASA-1000، TAPI، و راه‌آهن ترانس-افغانستان و بر پوتانسیل شان برای بهبود اتصال منطقه‌ای و تقویت رشد اقتصادی و شکوفایی در منطقه تأکید کردند.
در ماه اپریل، وزرای خارجه ایران، روسیه، چین و پاکستان در شهر سمرقند ازبیکستان مذاکرات چهارجانبه‌ای برگزار کردند و درباره مسایل و نگرانی‌های مربوط به افغانستان گفت‌وگو کردند.
برای ارتقای همکاری سه‌جانبه تحت ابتکار کمربند و جاده BRI و گسترش مشترک دهلیز اقتصادی چین و پاکستان CPEC به افغانستان؛ پاکستان، چین و افغانستان تعهد و عزم خود را برای استفاده از پوتانسیل افغانستان به عنوان مرکز اتصال منطقه‌ای در بیانیه مشترک ابراز کرده‌اند.
بر اساس گزارش ۲۰۱۶ بنیاد آسیا در مورد همکاری امنیتی در منطقه قلب آسیا، به نظر می‌رسد چین یکی از امیدوارکننده‌ترین عوامل منطقه برای ارتقای ثبات و پیشرفت منطقه باشد. این کشور همچنین به دلیل مشارکت مثبت خود در سازمان همکاری شانگهای (SCO) و پیمان سه‌جانبه بین افغانستان، پاکستان و چین، حامی بزرگ بازیگران منطقه‌ای از جمله افغانستان است. ایران قرار است در ماه پیشرو با تشکیل اجلاس بعدی به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای درآید.
علاوه بر این، به‌رغم اتهامات برخی رسانه‌های غربی مبنی بر اینکه اهداف اولیه آن صرفاً حول محور منافع اقتصادی می‌چرخد، اما مشارکت جهانی چین به طور پیوسته در حال گسترش است. مشارکت فعال پکن در نشست‌های مختلف سه‌جانبه یا چهارجانبه ثبات و امنیت با محوریت افغانستان، این کشور را به سمت نقش جدیدی در منطقه سوق داده است.
این گزارش نشان می‌دهد که نفوذ چین در این چارچوب‌ها می‌تواند از طریق مشارکت در فرآیند قلب آسیا بیشتر از پیش شود.
این گزارش همچنین تاکید می‌کند در حالی که تفاوت‌های قابل‌توجهی در میان کشورهای شرکت‌کننده وجود دارد، چارچوب سه‌جانبه به عنوان یک کل و به ویژه نظام سه‌جانبه افغانستان، ایران و پاکستان، اغلب به عنوان راه‌حل‌های بالقوه برای چالش‌های مهم منطقه تلقی می‌شوند.
از سال ۲۰۰۹ به این سو، به موازات مذاکرات در سازمان همکاری اقتصادی (ECO)، تعاملات سه‌جانبه میان افغانستان، پاکستان و ایران با هدف افزایش همکاری در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی صورت گرفته است.
با این حال، ماهیت سه جانبه این گروه با رواج تعاملات دوجانبه در میان کشورهای عضو تا حدودی تضعیف شده است. این گزارش نتیجه می‌گیرد که حکومت افغانستان به جای استفاده کامل از مجمع سه‌جانبه، عمدتاً به طور مستقیم با پاکستان و ایران تعامل دارد.
در حالی که چین به صعود در عرصه جهانی ادامه می‌دهد و به عنوان یک میانجی کلیدی در درگیری‌های جئوپولیتیک ظاهر می‌شود، تعامل فعال این کشور در معماری سه‌جانبه نشان دهنده تعهد این کشور به ثبات و امنیت منطقه است. این امر به نوبه خود پوتانسیل ایجاد محیطی را دارد که صلح، پیشرفت و رفاه و شکوفایی را در سراسر آسیا پرورش می‌دهد.
