ابتکار کمربند و جاده چین و رویاهای اقتصادی طا-لبان
اگرچه ممکن است وضعیت امنیتی با منبع اصلی ناامنی در گذشته – طا-لبان – که اکنون بر کرسی قدرت است، بهبود یافته باشد، چیزی که جایگزین شبح ناامنی شده است فقدان حکومت‌داری و بی‌کفایتی گسترده است. از سرمایه‌گذاران چین یا هر کشور دیگری می‌توان انتظار داشت که عمیقاً محتاط باشند
در ۱۷ و ۱۸ اکتوبر، رهبران، هیئت‌ها و نمایندگان بیش از ۱۳۰ کشور در پکن گردهم آمدند تا در سومین همایش «کمربند و جاده» برای همکاری‌های بین‌المللی اشتراک کنند که همچنین دهمین سالگرد ابتکار زیرساخت‌ها و انرژی جهانی بلندپروازانه رییس جمهور شی جین‌پینگ نیز بود. در میان دعوت شدگان، یک هیئت طا-لبان از افغانستان به سرپرستی حاجی نورالدین عزیزی سرپرست وزارت تجارت و صنعت نیز حضور داشت.
خلاصه حضور عزیزی برای شرکت در این جلسه، دعوت از «سرمایه‌گذاران بزرگ» به افغانستان بود. عزیزی همچنین در پکن در مورد طرح‌های ساخت جاده‌ای از طریق دهلیز واخان در شمال افغانستان به منظور دسترسی مستقیم به چین گفت‌وگو کرد. با این حال، آنچه برای هر دو کشور اهمیت اساسی دارد، گسترش احتمالی دهلیز اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) به افغانستان است. در حالی که همه این پروژه‌ها به طور بالقوه امیدوارکننده به نظر می‌رسند، اما با وضعیت فعلی افغانستان، انتظار نمی‌رود هیچ یک از این برنامه‌ها به این زودی‌ها به نتیجه برسد.
در جنوری ۲۰۲۳، افغانستان تحت کنترول طا-لبان با امضای قرارداد ۲۵ ساله چند میلیون دالری با شرکت تابعه شرکت ملی نفت چین (CNPC) برای استخراج نفت از حوزه آمودریا، اولین سرمایه‌گذاری خارجی قابل توجه خود را دید. ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی طا-لبان اعلام کرد که با این قرارداد در سال اول ۱۵۰ میلیون دالر در افغانستان و ۵۴۰ میلیون دالر در سه سال آینده سرمایه‌گذاری خواهد شد. سفیر چین افزود که این «یک پروژه مهم بین چین و افغانستان است.» در فبروری ۲۰۲۳، وزارت معادن و پترولیم افغانستان آغاز اکتشاف در دو بلوک منطقه نفتی افغانستان-تاجیکستان را اعلام کرد و گفت که این روند طی دو سال تکمیل خواهد شد. سه شرکت از امارات و ترکیه در حال انجام این اکتشاف هستند.
با این حال، سوابق چینایی‌ها در بررسی پیشنهادهای سرمایه‌گذاری در افغانستان در بهترین حالت ناقص است. انتظارات اولیه برای معاملات مختلف که منجر به ایجاد فرصت‌های شغلی برای افغان‌ها و درآمد برای دولت شود، رد شده است. در سال ۲۰۰۸، یک شرکت چینایی برای استخراج نزدیک به ۱۱٫۰۸ میلیون تن مس معادن مس عینک را به مدت ۳۰ سال اجاره کرد. هیچ یک از معادن حتی ۱۵ سال بعد توسعه نیافته است.
قرارداد استخراج نفت از منطقه آمودریا در سال ۲۰۱۱ با شرکت چینایی CNPC امضا شده بود، اما در سال ۲۰۱۲ پس از مخالفت شرکت چین با حسابرسان مستقل که سوابق مخارج این شرکت را بررسی می‌کردند، از سوی دولت فسخ شود. شرکت دفتر خود را تعطیل کرد و کارکنان چینی کشور را ترک کردند.
هر شرکتی که قرارداد سرمایه‌گذاری را با افغانستان امضا می‌کند، قبل از شروع هر گونه فعالیت واقعی، با کار بسیار چالش‌برانگیزی از جمله ساخت پالایشگاه‌ها یا توسعه معادن مواجه می‌شود. علاوه بر این، فقدان تحقیقات زمین‌شناسی در مورد منابع طبیعی افغانستان نیز منجر به افزایش هزینه‌های پیش از اکتشاف می‌شود. پیش از این، چالش‌های امنیتی برای پروژه‌ها غیرقابل حل بود. در نتیجه، تلاش‌های متعدد از جمله تلاشی که هند برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در افغانستان ترتیب داد، مورد توجه قرار نگرفت.
اگرچه ممکن است وضعیت امنیتی با منبع اصلی ناامنی در گذشته – طا-لبان – که اکنون بر کرسی قدرت است، بهبود یافته باشد، چیزی که جایگزین شبح ناامنی شده است فقدان حکومت‌داری و بی‌کفایتی گسترده است. از سرمایه‌گذاران چین یا هر کشور دیگری می‌توان انتظار داشت که عمیقاً محتاط باشند.
این امر در سرمایه‌گذاری اندکی که افغانستان از اگست ۲۰۲۱ توانسته جذب کند، منعکس شده است. بر اساس گزارش سرمایه‌گذاری جهانی UNCTAD در سال ۲۰۲۳، جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به افغانستان در چند سال گذشته به شدت کاهش یافته و به ۲۱ میلیون دالر در سال ۲۰۲۱ رسیده است که از ۱۱۹ میلیون دالر در سال ۲۰۱۸ کاهش را نشان می‌دهد. این در درجه اول به دلیل بدتر شدن و ضعیف شدن فضای کسب و کار است که هر سرمایه‌گذاری آینده را زیر ابر غلیظی از عدم اطمینان قرار می‌دهد.
سیاست‌های طا-لبان همچنین نیروی کار ماهر این کشور را کاهش داده و فرار مغزها را تسریع کرده است. بازارهای مالی توسعه نیافته و زیرساخت‌های ناکافی نیز ممکن است سرمایه‌گذاران را منصرف کند.
در حالی که عزیزی برای توسعه دهلیز واخان که چین را از طریق یک نوار زمینی به عرض ۹۸ کیلومتر در انتهای چین به افغانستان وصل می‌کند، سرمایه‌گذاری کرد، اما واقعیت این است که این دهلیز به سرمایه‌گذاری قابل توجهی نیاز دارد تا به یک تجارت بالقوه قابل دوام تبدیل شود. مسیر دهلیز باستانی مرتفع فقط به مدت پنج ماه در سال قابل بهره‌برداری است.
حتی با وجود تخصص چین در ساخت چنین مسیرهایی، عملیاتی کردن این مسیر به ده‌ها میلیارد دالر و یک ترتیب امنیتی دایمی نیاز دارد، که پکن به انجام آن بدون تحلیل دقیق هزینه و فایده آن تمایلی ندارد.
از پیشنهاد چین برای گسترش دهلیز اقتصادی CPEC به افغانستان برای تبدیل این کشور به طرح کمربند جاده (BRI) و پذیرفتن این پیشنهاد توسط طا-لبان، کار زیادی انجام شده است. در اپریل ۲۰۲۳، چین یک مقاله ۱۱ ماده‌ای تحت عنوان «موضع چین در مورد مسئله افغانستان» منتشر کرد که نشان‌دهنده علاقه پکن برای تبدیل افغانستان از یک کشور «محصور در خشکی» به یک کشور «متصل با خشکی» است. این مقاله خاطرنشان کرد که طا-لبان علاقه خود را به گسترش دهلیز اقتصادی چین و پاکستان CPEC به افغانستان نشان داده است، چیزی که چند ماه قبل از سوی عزیزی تایید شده بود. او در سپتمبر ۲۰۲۲ به رسانه‌ها گفت: «در مذاکراتی که با چین داشتیم، ذکر شد که باید با چین در طرح کمربند و جاده و دهلیز چین-پاکستان و سایر برنامه‌هایی که چین در سطح بین‌المللی دارد شریک شویم».
با این حال، پاکستان مشکل اصلی است. از اگست ۲۰۲۱ به این طرف، روابط طا-لبان و پاکستان رو به تقلیل بوده است. اتهامات مکرر اسلام‌آباد مبنی بر پناه دادن طا-لبان به تحریک طا-لبان پاکستان (TTP) در خاک افغانستان و تلاش پاکستان برای حصار کشی مرزهای بین‌المللی در خط دیورند، طا-لبان را عصبانی کرده است. تصمیم پاکستان برای اخراج هزاران افغان بدون ویزا و بدون مدرک به افغانستان به عنوان یک مناقشه بزرگ دیپلماتیک جدید بین دو کشور ظاهر شده است. چنین تناقضات نابسامانی راه را برای برهم زدن هر طرحی برای گسترش دهلیز اقتصادی CPEC به افغانستان پیدا خواهد کرد. علاوه بر این، با توجه به اینکه پروژه‌های این دهلیز اقتصادی CPEC با مشکلات اجرایی زیادی در خود پاکستان مواجه است، امکان ادامه پروژه لزوماً مشکوک است.
برخی از چالش‌های اقتصادی که رژیم طا-لبان با آن مواجه است، مسایل میراثی یک کشور درگیر است. با این حال، بسیاری از مشکلات آفریده خود آن‌ها است. این رژیم امیدوار است که سکوت غرب را با خیرخواهی فرضی چین جایگزین کند. به نظر می‌رسد که افغانستان تحت سلطه طا-لبان به تدریج زیر سایه چین قرار می‌گیرد. اما سابقه خیرخواهی پکن نسبت به هر کشوری در درازمدت مشکوک است. طا-لبان باید توجه داشته باشند.
