بهای سیاست «عملی» ازبیکستان در قبال طا-لبان چیست!

احیای پروژه راه آهن اژ طریق افغانستان و حمایت رییس جمهور ازبیکستان از آن ممکن است لزوماً منجر به تحقق آن نشود. مسکو و قزاقستان دیگر علاقه‌ای ندارد. با این حال، آنچه در اینجا مهم است، عزم ازبیکستان برای موفقیت آن است. در سطح وسیع‌تر، این پروژه فصلی برای تعامل با طا-لبان است که تاشکند مایل به استقبال از آن بوده است. برای کشوری که در دهه ٩٠ از اتحاد شمال علیه طا-لبان پشتیبانی کرد، این امر اصلاحات چشم‌گیر در سیاست دولتی را نشان می‌دهد

به تاریخ ۱۸ جولای افغانستان، پاکستان و ازبیکستان توافقنامه‌ای را در مورد پروژه سه‌جانبه راه آهن که این سه کشور را به هم متصل می‌کند، امضا کردند. این خط گذرگاه مرزی خرلاچی کرم پاکستان را به ترمذ در جنوب ازبیکستان متصل می‌کند. انتظار می‌رود این پروژه تا پایان سال ۲۰۲۷ تکمیل شود و تا سال ۲۰۳۰ قطارها می‌توانند سالانه ۱۵ میلیون تن بار را حمل کنند.

ایده خط آهن که از ازبیکستان به عمق افغانستان می‌رود، طی شش سال گذشته در دستور کار بوده است. در دسمبر ۲۰۱۷، شوکت میرضیایف رییس جمهور ازبیکستان با اشرف غنی همتای افغانستانی‌اش، توافقنامه‌ای را در مورد این پروژه امضا کرد. در سال ۲۰۱۸ تلاش‌هایی برای احیای توافقنامه به شکل گسترده‌تر توسط روسای شرکت‌های راه آهن دولتی افغانستان، قزاقستان، پاکستان، روسیه و ازبیکستان صورت گرفت. در دسمبر همان سال، آن‌ها در تاشکند ملاقات کردند تا در مورد طرح‌های ساخت خط آهن مزار شریف- کابل- پیشاور گفت‌وگو کنند. با این حال، این پروژه به دلایل مختلفی از جمله به دست گرفتن قدرت توسط طا-لبان در سال ۲۰۲۱ به تعویق افتاد و در نهایت لغو شد. در ۱۹ جولای، میرضیایف در اولین اجلاس شورای همکاری خلیج فارس و آسیای مرکزی در ریاض سخنرانی کرد و از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس خواست در پروژه راه آهن شرکت کنند و آن را به عنوان اتصال کشورهای خلیج فارس تبلیغ کنند.

احیای پروژه راه آهن اژ طریق افغانستان و حمایت رییس جمهور ازبیکستان از آن ممکن است لزوماً منجر به تحقق آن نشود. مسکو و قزاقستان دیگر علاقه‌ای ندارد. با این حال، آنچه در اینجا مهم است، عزم ازبیکستان برای موفقیت آن است. در سطح وسیع‌تر، این پروژه فصلی برای تعامل با طا-لبان است که تاشکند مایل به استقبال از آن بوده است. برای کشوری که در دهه ٩٠ از اتحاد شمال علیه طا-لبان پشتیبانی کرد، این امر اصلاحات چشم‌گیر در سیاست دولتی را نشان می‌دهد.

آن را با حادثه زیر مقایسه کنید. اعتماد بین تاشکند و نظام جمهوری افغانستان به حدی بود که بلافاصله پس از تسلط طا-لبان، خلبانان و پرسونل نیروی هوایی افغانستان این کشور را با هواپیماها به کشورهای ثالث ترک کردند. ۲۲ هواپیمای نظامی و ۲۴ هلیکوپتر به ازبیکستان برده شد. تاشکند از بازگرداندن آن‌ها به طا-لبان امتناع کرد و گفت که این هواپیما متعلق به ایالات متحده است.

با این حال، گسست از گذشته یک ماه پس از به دست گرفتن قدرت توسط طا-لبان در کابل اتفاق افتاد. در ۲۰ سپتمبر ۲۰۲۱، عصمت‌الله ایرگشوف نماینده ویژه رییس جمهور ازبیکستان در امور افغانستان، درباره ارتباط جاده‌ای و راه آهن با افغانستان برای ارسال «مواد غذایی و پزشکی» صحبت کرد.

در ۲۲ فبروری ۲۰۲۲، سردار عمر رزاکوف معاون نخست وزیر ازبیکستان که ریاست وزارت سرمایه‌گذاری و تجارت خارجی را نیز بر عهده دارد، برای دیدار با رهبران طا-لبان به کابل سفر کرد. در ماه می سال بعد، ازبیکستان خط مشی خود را در مورد افغانستان تشریح کرد و خود را به عنوان یک «معامله کلیدی که واقعیت در کابل را پذیرفته است» توصیف کرد. ایرگشوف در مصاحبه‌ای گفت که آن‌ها از دیرباز «ارتباطات محکم» با طا-لبان برقرار کرده اند و با آن‌ها «مرتب درباره همکاری گفت‌وگو می‌کنند» با این حال، وی تاکید کرد که ازبیکستان تا زمانی که جامعه بین‌المللی طا-لبان را به رسمیت نشناسد، به رسمیت نخواهد شناخت. تلاش تاشکند این بود که در روابط خود با غرب و در عین حال بررسی فرصت‌های اقتصادی و تجاری با افغانستان تحت کنترول طا-لبان، یک بازی متعادل‌کننده خوب انجام دهد. اما تمایل به تجارت با طا-لبان آشکار بود.

در ۲۶ تا ۲۷ جولای ۲۰۲۲، ازبیکستان کنفرانس بین‌المللی درباره افغانستان برگزار کرد. بیش از ۱۰۰ هیئت از نزدیک به ۳۰ کشور، به شمول هیئت طا-لبان در این کنفرانس در تاشکند شرکت کردند. امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه طا-لبان در این کنفرانس گفت که دروازه افغانستان به روی تجارت باز است. او احساس کرده بود که بسیاری از شرکت کنندگان، به ویژه کشورهای آسیای مرکزی، آشکارا به سمت عادی‌سازی نهایی روابط با امارت اسلامی پیش می‌روند.

متقی در روز دوم کنفرانس از سفارت افغانستان در تاشکند بازدید و از کار دیپلمات‌ها ابراز خرسندی کرد و به‌طور غیرمستقیم تأیید کرد که امور سفارت واقعاً تغییر کرده است.

در حالی که به رسمیت شناختن طا-لبان تنها یک امر رسمی است که هنوز تکمیل نشده است، اما تاشکند به طور رسمی با طا-لبان در چندین جبهه تعامل کرده است. ایرگشوف در ۱۱ جولای امسال با محمد یوسف وفا والی بلخ در افغانستان دیدار و در مورد تجارت بین دو کشور گفت‌وگو کرد.

امسال، ایرگشوف در دیدار با سفیر ترکیه در ازبیکستان (در ۱۶ جون)، سفیر اتحادیه اروپا و نماینده مقیم برنامه توسعه سازمان ملل متحد در ازبیکستان (۲۳ می) و سفیر ایران در ازبیکستان (در ۳ جولای) ظاهراً در تلاش برای ایجاد یک سیاست اجماع مبتنی بر «تعامل» بود.

در مقابل، طا-لبان که تشنه به رسمیت شناختن و مشروعیت بین‌المللی هستند، به نظر می‌رسد در تلاش برای تحقق بخشی از خواسته‌های ازبیکستان هستند. در اگست ۲۰۲۲، داعش-خراسان (ISKP) از خاک افغانستان حملات راکتی را علیه ازبیکستان انجام داد. در ۸ جولای سال جاری، یک هیئت وزارت امور مرزی و قبایل طا-لبان به ازبیکستان سفر کرد تا به همتایان خود اطمینان دهد که به گروه‌های شورشی اجازه استفاده از خاک افغانستان علیه ازبیکستان را نخواهند داد.

به‌رغم ادامه سیاست‌های سرکوب‌گرانه و سابقه بسیار ضعیف در زمینه حقوق بشر، شمار زیاد کشورها به دنبال استفاده از تعامل با امارت اسلامی طا-لبان هستند. سیاست‌های ازبیکستان منعکس کننده این روند است. بررسی فرصت‌های تجاری با مقامات فعلی کابل، احتمالاً عمل‌گرایانه است. با این حال، این که آیا تاشکند از نفوذ فزاینده خود حتی برای رویکار آمدن یک دولت فراگیر در افغانستان استفاده خواهد کرد یا خیر یا این‌که چشم خود را بر اهداف اعلام‌شده می‌بندد، گذر زمان مشخص خواهد کرد.